tłumaczenie polemiczne

Tłumaczenie polemiczne – odmiana dzieła tłumaczonego, wyróżniona przez EB obok przekładu autorskiego i tłumaczenia utajonego w artykule Poetyka przekładu artystycznego (Balcerzan 1968), rozszerzonego później w książce Literatura z literatury (Balcerzan 1998). Punktem wyjścia dla tej trójelementowej typologii EB był nadawca tekstu – a w przypadku tłumaczenia polemicznego: szczególny układ sił pomiędzy autorem tekstu oryginalnego a jego tłumaczem, dokładniej zaś typ „«zachowań» tłumacza wobec autora” (Balcerzan 1968: 25; 1998: 26). Tłumaczenie polemiczne to typ przekładu wychylonego w stronę interpretacji translatorskiej, a nie tłumaczenia właściwego: jest efektem procesu tłumaczenia podjętego z motywacji polemicznej – względem autora lub utworu oryginalnego – „przede wszystkim po to, aby zakwestionować wartości oryginału” (Balcerzan 1968: 26; 1998: 31); przykład stanowią wiersze Władimira Majakowskiego, przełożone przez Juliana Przybosia, „niepogodzonego z ekspresjonistycznymi właściwościami poetyki Rosjanina”, w sposób hiperbolizujący elementy jego stylu poetyckiego, ten „patetyczny «gigantofon»” (Balcerzan 1968: 26; 1998: 31).

W polskim dyskursie przekładoznawczym termin „tłumaczenie polemiczne” zyskuje ostatnio odmienne znaczenie, jako przekład podejmujący dyskusję ze stylem nie oryginału, lecz tłumaczenia uznawanego za kanoniczne w ramach danej serii translatorskiej (Pielorz 2020; Wieczorkiewicz 2017; Spyrka 2016 – badaczka wyprowadza jednak ten termin po części także z refleksji przekładoznawczej słowackiego pisarza i tłumacza Ľubomíra Feldka).

Ewa Rajewska

Bibliografia

Balcerzan Edward (1968), Poetyka przekładu artystycznego, „Nurt” nr 8, s. 23–26.
Balcerzan Edward (1998), Poetyka przekładu artystycznego, [w:] Literatura z literatury (strategie tłumaczy), Katowice: Wydawnictwo „Śląsk”, s. 17–31.
Balcerzan Edward (2013), Poetyka przekładu artystycznego, [w:] Polska myśl przekładoznawcza. Antologia, red. P. de Bończa Bukowski, M. Heydel, Kraków: Wydawnictwo Znak.
Balcerzan Edward (2020), The Poetics of Artistic Translation, trans. S. Gauger, [w:] Literature from Literature. Essays on Translation by Edward Balcerzan and Stanisław Barańczak. K. Szymanska, M. Heydel (eds.), intr. K. Szymanska, transl. S. Gauger, A. Lloyd-Jones, D. Malcolm, K. Szymanska, Lausanne.
Pielorz Dorota (2020), Tłumacz architekt a tłumacz konserwator zabytków. Kanoniczny i polemiczny przekład „Anne of Green Gables” Lucy Maud Montgomery jako ogniwa serii translatorskiej. „Wielogłos” nr 3.
Spyrka Lucyna (2016), Dramat słowacki w Polsce: przekład w dialogu kultur bliskich, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Wieczorkiewicz Aleksandra (2017), „Złoty wiek”: oddalenia, przekroje. 80 lat anglosaskiej klasyki dla dzieci i 150 lat jej przekładów na język polski w trzech makroperspektywach. „Forum Poetyki” nr 10.